Yapay Zekanın Cezai Sorumluluğu

Yapay zeka alanına ait çalışmalar, 1940-1950 yılları arasında başlamıştır. Yapay zeka, her geçen gün basit insan hareketlerinin yerini almaktadır. Bu durum beraberinde bazı sorunlar ve sorular getirmektedir. Bazı insanlar yapay zekanın önlenemeyen ilerleyişinden ve erişeceği güçten korkmaktadır. Gabriel Hallevy’e göre bu korkunun sebebi yapay zekalı varlıkların bir kişiliklerinin olmaması ve bu sebeple sorumluluklarının da olmayacağından kaynaklanmaktadır. Gabriel Hallevy, bu hususu geçmişte şirketler ile ilgili yaşanan bir soruna benzeterek açıklamaktadır. Söz konusu soruna göre eskiden şirketlerin bir kişiliğinin ve bunun sonuncunda sorumluluklarının olmaması, onların faaliyetlerine dur denemeyecek olmasını da beraberinde getiriyor ve insanları korkutuyordu. Hallevy, şirketlere bir tüzel kişilik tanınması ve şirketlerin artık sorumlu olmasının bu korkuyu geçirdiğini ifade ediyor. Bu sebeple son zamanlarda yapay zekaya bir kişilik tanınması ve yapay zekanın sorumluluğunun oluşturulması konuları üzerinde duruluyor.

A.YAPAY ZEKA NEDİR?

Makineleri akıllı hale getirerek onların çevreye uyumlu bir öngörülebilirlikle çalışmasına ve makinelerin sahip olduğu zekanın sınırlarını devamlı geliştirmeye yönelen faaliyetlerin tümü.[1]

B.YAPAY ZEKANIN KİŞİLİĞİ

Hukuken kişi olarak kabul edilenler hak ve sorumluluk sahibi olan kimselerdir. Bazı amaçların gerçekleştirilmesi için mal ve insan topluluklarına ihtiyaç duyulmuş ve bu ihtiyaç tüzel kişileri oluşturmuştur. Yapay zekaların kişi olarak kabul edilip edilemeyeceği ise tartışmalıdır. Kara Kılıçarslan’a göre; hukuken kişi olarak kabul edilebilmek için, ‘Çevreyle anlamlı bir etkileşim içerisinde olma, karmaşık düşünceye sahip olma, mekanik tepkiler vermeme, hayata dair bir amaca, kabiliyete ve bilince sahip olma ve toplumda yaşama kabiliyetine sahip olma’ kriterinin gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Öğretideki bazı görüşler ise yapay zekanın bir eşya sayılması gerektiğini söylemektedir. Bir diğer görüş ise sui generis bir kişilik olan, elektronik bir kişiliğe sahip olması gerektiği görüşüdür.

C.YAPAY ZEKANIN CEZAİ SORUMLULUĞU

Yapay zekanın cezai sorumluluğu ile ilgili 3 tane görüş ortaya atılmıştır. Bunlar; Dolaylı failin sorumluluğu, olası doğal sonuçlardan sorumluluk, doğrudan sorumluluk şeklindedir.

1-Dolaylı Failin Sorumluluğu

Dolaylı faillik; Bir suçun işlenmesinde bir başkasının araç olarak kullanılmasıdır. Örneğin kusur yeteneği olmayan, cezalandırılamayan veya kusurlu sayılamayan bir kimseyi, bir suçun işlenmesinde aracı olarak kullanma halidir.

Bu görüş yapay zekayı cezai sorumluluğu olmayan fail olarak tanımlamaktadır. Bu görüşe göre ‘makine makinedir’ ve onu insan gibi sorumlu tutmak mümkün değildir. Evet yeteneklidir ama bu gerçek onu sorumlu tutmak için yeterli değildir. Burada yapay zeka, masum aracı olarak adlandırılır. Ayırt etme gücüne sahip olmayan bir kişi gibi değerlendirilir. Ve onu aracı olarak kullanan kişi dolaylı fail olarak sorumlu olacaktır. Burada dolaylı fail olarak cezalandırılacak kişi de; yapay zekanın kodlamasını yapan ya da onu kullanan kişidir.

2- Olası Doğal Sonuçlardan Sorumluluk

Bu görüş ise kullanıcının ya da programcının suç hakkında bilgisi olmadığını ifade eder. Yani yapay zeka günlük filleri yaparken veya işlerini görürken bir suç işler.

Örneğin yapay zeka programlanırken yapay zekaya bazı sitelere girmemesi gerektiği ve o sitelerin kendisine zarar veren virüsler içerdiği verisinin yüklendiğini farz edelim. Yapay zeka bu tehditlerle en iyi mücadele şeklinin o tehditleri imha etmek olduğunu farz edip o siteleri imha ederse suç oluşacaktır. Söz konusu suç programcının ya da kullanıcının bilgisi dahilinde olan bir suç değildir. Ancak burada suç programcının ya da kullanıcının hareketlerinin doğal sonucu olarak kabul edilir. Bu görüşe göre bu kişilerin bir ihmali söz konusudur. Ve bundan dolayı sorumlu olacaklardır.

Bu modelde yapay zekanın sorumlu olup olmayacağı da değerlendirilmiştir. Buna göre iki ihtimal ortaya çıkmıştır. İlkine göre yapay zekaya sahip varlık, masum aracı olarak kabul edilirse sorumlu tutulmayacaktır. Ancak masum aracı olarak kabul edilmezse, bu ihtimalde sorumlu olan programcı/kullanıcı yanında yapay zekanın da sorumluluğundan bahsedilecektir.

Burada masum aracı olması hali biraz daha farklıdır. Burada yapay zeka suç işlemek için programlanmıştır ya da kullanılıyordur. Ancak programlandığı ya da kullanıldığı suçtan farklı bir suç işlemiştir. Burada programcı ya da kullanıcının sorumluluğu, ihmalden daha ileri bir seviyedir.[2]

3.Doğrudan Sorumluluk Modeli

Bu modele göre yapay zekaya sahip varlığın, programcı ya da kullanıcı ile bağı yoktur. Yani cezai sorumluluk doğrudan yapay zekaya aittir.

Bir kimseye cezai sorumluluk yüklenebilmesi tipiklik unsurunun sağlanmış olması gerekir. Tipiklik; Suçun kanuni unsurudur. Tipiklikten bahsedebilmek için tipikliğin maddi ve manevi unsurları sağlanmalıdır. Maddi unsurlar; fiil, fail, mağdur ve nedensellik bağıdır. Manevi unsurlar ise; kast, taksir ve amaçtır.

Yapay zekalar insanların çok üstünde bir bilgiye sahip olabilirler. Bir yapay zeka olan GPT-3[3], yaptığı şeyler ile bizlere yapay zekanın yeteneklerini ve seviyesini göstermektedir. Ancak yapay zekaların bu kadar zeki olmasının yanında, insana özgü özelliklere şu aşamada sahip değildir. Vicdan, tahmin, şefkat, sabır, mantık yürütme, sevgi ve sair değerlerden yokundurlar. Ve bunun sonucu olarak insana ait irade gibi bir iradesi olamayacaktır.

Burada yapay zekanın cezai sorumluluğunu belirlenmeye çalışırken, tipikliğin unsurlarının varlığını ayrı ayrı incelenir. Ve her bir unsur tartışmaya açıktır. Mesela fiil unsurunun da özgür irade sonucu oluştuğu ve yapay zekanın özgür iradesi olmadığı için bu unsuru da gerçekleştiremeyeceği söylenebilir. Ancak bazı yazarlar fiil unsurunun sağlandığını ileri sürer. Bilme unsuru ile ilgili de ilginç bazı görüşler vardır. Bazı yazarlar yapay zekanın idrak yeteneğinin, insanın idrak yeteneğinden çok uzak olduğunu ve bu unsurun sağlanamayacağını ifade eder. Bir görüşe göre, suçun oluşması için bilme unsurunun yanında bir niyet gerekli ise de ( ırkçılık, nefret suçu vb.), bilme unsuru sağlanamayacaktır. Ve yapay zeka söz konusu suçlardan sorumlu tutulmayacaktır. Ancak niyet gerekli değilse bilme unsuru sağlanmış olacak ve yapay zeka sorumlu olacaktır.

Sorumluluğun Belirlenmesi

Yapay zekanın sorumluluğu açısından yukarıda saydığımız üç modelin de benimsenmesi ve olaya göre en uygun olanın uygulanması gerektiği görüşü de vardır. Bir diğer görüş ise bu tartışmaların faydasız olduğunu, insanlar için çıkarılmış olan ceza kanunlarının yapay zeka için uygulanamayacağını söyler. Bu görüşe göre yapay zeka için yeni bir ceza kanunu hazırlanmalı ya da mevcut ceza kanunlarında özel düzenleme yapılmalıdır.

Emine Kıran

[1] Nils J. Nilsson, The Quest for AI: A History of Ideas and Achievements (Cambridge, UK: Cambridge University Press 2010) [2] Ayrıntılı bilgi için bkz: HALLEVY, Gabriel- The Criminal Liability of Ai entities-from Sciene Fiction to Legal Social Control [3]GTP-3 hakkında bkz: Yapay Zekanın Geleceği; GTP-3, İdeal Hukuk Blog